Stanford Hapishane Deneyi
Philip Zimbardo, hapishane sistemi içerisindeki kötü muameleyi anlamak ve ortamsal faktörlerin insan davranışını nasıl etkilediğini öğrenmek için 1971 yılında bir deney düzenlemiştir. Zimbardo'nun bu deney üzerinden cevap aradığı soru ise şuydu: İnsanların bireysellikleri ve onurları alınırsa ne olur? Sonuç , psikoloji alanının en çarpıcı deneylerinden biri olarak kötü ün salmış Stanford Hapishane Deneyi'dir.
Zimbardo ve ekibi tarafından Stanford Üniversitesi Psikoloji Bölümü'nün bodrumu hapishane şeklinde düzenlenir ve deneye katılımcı bulmak için yerel gazetede ilan verilir. 2 hafta sürecek deney için ise günlük 15 dolar teklif edilir.
Başvuranlar arasından , duygusal ve zihinsel açıdan sağlıklı ve çoğu orta sınıf beyaz Amerikalı olan 24 erkek katılımcı seçilir. Bu 24 kişinin, 12'si gardiyan 12'si de mahkum olmak üzere gelişigüzel bir şekilde iki gruba bölünür. Zimbardo'nun kendisi de hapishane müdürü olarak deneyde yer alır.
Durumun Gelişimi
Hapishane gardiyanlarına askeri usul bir üniforma giydirilir ve göz kontağını engellemek için güneş gözlüğü taktırılır. Her bir gardiyana konumlarını güçlendirsin diye ahşap bir cop verilir. Mahkumların kafasına çorap geçirilir, rahat olmayan gömlekler giydirilir ve iç çamaşırına da izin verilmez. Her bir mahkuma bir numara verilir ve mahkumlara adları ile değil numaraları ile hitap edilir. Ayrıca mahkum oldukları bilinsin diye ayaklarına küçük bir zincir takılır. Hapishane içerisindeki hücrelerine sadece bir döşek konulur ve basit yemekler verilir.
Deney başlamadan önce , mahkumlar evlerine gönderilir ve bir sonraki talimatı beklemeleri istenir. Evdeyken herhangi bir uyarı olmadan evlerine deneye gerçek polisler tarafından baskın yapılır ve her biri silahlı bir soyguna katılmakla suçlanır. Kendilerine hakları okunur, parmak izleri alınır, sabıka fotoğrafları çekilir, elbiseleri çıkartılır, üzerleri aranır, bit muayenesi yapılır ve iki hafta kalacakları hücrelerine götürülürler. Her hücreye üç mahkum yerleştirilir, mahkumlar ise burada gece gündüz kalmak zorundadırlar. Gardiyanlar ise devriyeleri bitince evlerine gidebilecekleri gibi , mahkumları fiziksel cezalandırma hariç, hapishaneyi istedikleri gibi idare etmekte serbest bırakılmışlardır.
Sonuçlar
Stanford Hapishane Deneyi iki haftalık çalışmanın altıncı gününde durdurulmuştur. İkinci gün Hücre 1'deki mahkumlar yataklarını kapının önünü kapatmak için kullandı. Farklı vardiyadan gardiyanlarda isyanı bastırmak için gönüllü olup mahkumlara karşı yangın söndürücülerle müdahale ettiler. Bu olaydan sonra gardiyanlar isyana katılmayan mahkumlara özel bir ödülün, örneğin daha kaliteli bir yemeğin verileceği öncelik hücresi yapmaya karar verdileri. Ama öncelik hücresindeki mahkumlar bu ödül yemeğini reddettiler ve diğer mahkumlarla bir dayanışma kurdular. Deney başladıktan yalnızca 36 saat sonra bir mahkum çılgınca bağırmaya, küfür etmeye başladı ve o kadar zapt edilemez hale geldi ki Zimbardo onu serbest bırakmaktan başka bir çare bulamadı. Gardiyanlar, zorla onlara verilen numaraları tekrarlatarak, egzersiz yaptırarak, yataklarını alarak ve onları sert beton zeminde uyumaya zorlayarak cezalandırmaya başladı. Ayrıca gardiyanlar, hücrelerdeki kovaları alarak tuvalet kullanımını bir ayrıcalığa dönüştürdü ve mahkumların tuvalete gitmelerine izin vermeyip birde çıplak elleri ile tuvaleti temizlemeye zorladılar. mahkumları rezil etmek maksadı ile bazılarının kıyafetlerini tamamen soydular.
Gardiyanların üçte biri sadist yönetimler gösterdi; hatta Zimbardo bile kendisini hapishane müdürü görevine iyice kaptırmıştı. Dördüncü gün, serbest bırakılan mahkumların diğerlerini kurtarmak için geri geleceği söylentileri başladı. Bunun üzerine Zimbardo ve gardiyanlar hapishaneyi başka bir kata taşıdı ve Zimbardo , geri gelecek olan mahkumlara deneyin bittiğini söylemek için bodrum katta beklemeye başladı. Ancak mahkumlar gelmedi ve hapishane tekrar bodrum kata taşındı.
Daha sonra, deneye yeni bir mahkum dahil edilir ve ona kötü muamele uğrayan arkadaşları için açlık grevi yapması söylenir. Ancak diğer mahkumlar bu yeni mahkumu benimsemez ve onun işbirlikçi olduğunu düşünürler. Gardiyanlar bu yeni mahkumu tek başına bir hücreye koyup geri kalan tüm mahkumlara şöyle bir seçenek sunarlar. Mahkumlara, eğer herkes battaniyesinden vazgeçerse , bu yeni mahkumu tek kişilik hücreden çıkarılabileceği söylenir ama bir mahkum hariç hiç kimse battaniyesinden vazgeçmez.
Sürpriz bir şekilde, paralarının ödeneceği söylenmesine rağmen, hiçbir mahkum deneyi erkenden bırakmak istemez. Zimbardo, bu durumdan mahkumların rollerine adapte olduğu ve içselleştirdiği sonucu çıkartır.
Deneyin başlamasından altı gün sonra ise mahkumlar ve gardiyanlarla görüşme yapması için doktora öğrencisi getirilir. Bu öğrenci, gördükleri karşısında şoke olur ve bunun üzerine Zimbardo deneyi sonlandırır. Zimbardo , elli ziyaretçi içerisinden sadece bu doktora öğrencisinin deneyi etik açıdan sorguladığını not eder.
Stanford Hapishane Deneyi şu ana kadar gerçekleştirilen psikoloji deneyleri içerisinde en önemli ve en tartışmalı olanıdır. Amerikan Psikoloji Derneği'nin mevcut etik kodlarından dolayı bu deneyin tekrarı yapılamıyor. Buna rağmen, Zimbardo , bir kişinin içinde bulunduğu durumun o kişinin davranışını nasıl etkilediğini başarılı bir şekilde göstermiştir.
Stanford Hapishane Deneyi adlı bu yazımız Paul Kleınman'ın Psiko101 adlı kitabından alınmıştır.
0 Yorumlar